Osmanlı Devleti’nde kültürel gelişmeler konusuna geçmeden önce devletin toplum yapısına bakmak gerekirse; Osmanlı Devletinde ilk nüfus sayımı 1831 de yapıldı. 1844 de yapılan sayıma göre nüfus 25.560,000 idi Osmanlı Devleti nüfusu iki yönlü değişikliğe uğraşmıştır.
– Bazı yerleri Osmanlı Devletinden ayrılması sonucu nüfus azalmıştır.
-Kaybedilen Topraklardan ana vatana yapılan göçlerdir. XIX-XX . yy. da büyük göçler yapıldı. Fransa’nın Cezayir i işgal etmesi(1830)Rusya’nın Kafkasya’yı istilası ve sonrası yapılan baskılar sonucu göçler başlamıştır.
En önemli göç olayı 1877-78 Osmanlı-Rus Savaşı (93 Harbi) ile gerçekleşmiştir. Balkanlar ve Kafkasya’dan birçok grup Türkiye ye geldi. Balkan Savaşları (1912-13) devam ettiği dönemde bu göçler hızlandı. I,Dünya Savaşından sonra Arap ülkelerinden göçler başladı. Bu yüzyılda çok sayıda yabancı Osmanlı Devletine sığındı. Özellikle 1848 ihtilalleri sırasında Macarlar, Bohemyalılar, Polonyalılar…
19.yy Şehirlerde gelişmeler oldu. Buharlı gemiler, demir yolları gelişti. Rıhtım, su depoları, istasyonlar, pastane binaları şehirleri güzelleştirdi.Tiyatro binaları ve eğlence yerleri ortaya çıktı…
Kılık kıyafette değişiklikler başladı. (Batı Tarzında) Okulların açılması sonucu batı hayranlığı başladı. II. Meşrutiyet ile telgraf ve telefon hayata girdi. Türk müziği yerini Beethoven, Mozart aldı. Karagöz ve Meddahın yerini baloya gitmek aldı. Evlere ve sokaklara numaralar verildi. Ev eşyalarında geleneksel eşyalar terk edilmeye başlandı. Boğazda Avrupa tarzmda binalar inşa edilmeye başlandı…
19. yüzyıl Osmanlı Devleti’nde kültürel gelişmeler konusuna katkı sağlayan önemli şeylerden birisi, basın hayatıdır. İlk defa matbaa 1727 de İbrahim Müteferrika ve Sait Efendi tarafından kuruldu.
Van Kulu Lügati; Matbaada basılan ilk sözlüktür. Arapça- Türkçe olarak basılmıştır.
Osmanlı Devleti basın hayatındaki bu gelişmelere karşı tedbir amaçlı Matbuat Nizamnamesini yayımladı.(1864) Nizamname ile dergilere kapama, para ve hapis cezaları getirildi.
Eğitim alanındaki en önemli değişiklik 19.yüz yılda II. Mahmut zamanında gerçekleşti.
Bu durum ile birlikte farkı iki tip insan yetişmeye başlamış oldu.
Tanzimat Döneminde dışarıya öğrenciler gönderilmeye devam edildi, Bunun bir sonucu olarak Osmanlı Devletinde;
Encümeni Daniş; Ahmet Cevdet Paşa başkanlığında bir komisyon tarafından kuruldu.
Kuruluş amacı; Fen dersleri ile ilgili çevriler yapmak ve ders kitaplarının seçimine karar vermektir.
1847Ameli Ziraat Mektebi açıldı.
1847de Darul muallimin Mektebi (okulu) açıldı
1856da Maarifi Umumiye Nezareti (Eğitim Bakanlığı) kuruldu.
1859da Mekteb-i Mülkiye açıldı
1861de Harbiye ve Tıbbiye dışındaki okullar bu bakanlığa bağlandı.
Maarifi Umumiye Nezareti, Maarifi Umumiye Nizamnamesini yayınladı. (1861) Bu nizamname ile köy ve mahallelerde Sıbyan Mektebi kurulması kararlaştırıldı.
1868’de Galatasaray Sultanisi açıldı.
1870’de Darul Fünun açıldı. Bu okuldaki bölümler;
Darul Fünun 3 defa açılıp kapandı. 1900’de İstanbul Üniversitesinin yerinde Darul Fünunu Şahane adıyla yeniden açıldı.
Eğitim alanında gelişmeler II. Abdülhamit döneminde de devam etti. Çeşitli meslek ve sanat okulları açıldı.
Bunlar;
Osmanlı devletinde yaşayan azınlıklar Rum, Yahudi ve Ermeniler zamanla bir çok okul kurmuşlardır.
Rumlar 1844’de Heybeli Ada’da Papaz yetiştirmek için okul açtılar.
Yahudilerl854’te Musevi Asri Mektebini kurdular. Alyans İsrailit adlı Yahudi örgütü birçok okul açtı.
Bunun yanında Ermenilerde okullar açmaya başladılar. Bu okullar fayda yerine zararlı olmuştur. Zararlı olan bu okullar 3 Mart 1924’de çıkarılan Tevhidi Tedrisat Kanunu ile • Milli Eğitim bakanlığına bağlanmıştır..
Türkiye’de yabancıl 19 yüzyıldan itibaren başta İstanbul Fermanı üzere Anadolu’nun çeşitli yerlerinde birçok okul kurmaya başladılar.
Türkiye’de kurulan İlk yabancı Okul Amerikan Robert Koleji olmuştur.( 1863) Bunu diğer ülkelerin kulları devam etmiştir. Bu okullara ilk öğrenci gönderen ise Müşir Fuat Paşa’dır.