DEVLETÇİ EKONOMİ MODELİNE GEÇİŞ VE SANAYİ KALKINMA PLANLARI

Devletçi Ekonomi Modeline Geçiş ( 1930-1938)

1923’ten 1930’a kadar izlenen ekonomi politikası istenilen sonucu vermedi. Teşvik-i Sanayi Kanunu da amacına ulaşamayınca devletçi ekonomiye yönelmek zorunlu oldu. Bu nedenle 1930-1938’li yıllar arasında zorunlu olarak Devletçi ekonomi modeli izlenmiştir.

I. Beş Yıllık Sanayi Kalkınma Planı:

1931’de hazırlanmasına başlanan I. Beş yıllık Sanayi Kalkınma Planı 1933’te kabul edilmiş ve 1934’te uygulamaya konularak Türk tarihinde ilk kez planlı ekonomi dönemi başlamıştır. 1934 – 1939 yılları arasında “Birinci Beş Yıllık Sanayi Kalkınma Planı” uygulandı. Hazırlanan bu plana göre, özel sektörün gerçekleştiremeyeceği yatırımlar devlet eliyle yapılmaya başlandı.

Liberalizm

Ekonomik alanda serbest rekabete ve devletin ekonomiye müdahalesi esasına dayalı, bir sistemdir. Türkiye 1980 yılın­dan itibaren gerçek anlamda liberal ekonomiyi uygulamaya başlamıştır.

Amaç:

  •          Hammaddesi yurt içerisinde bulunan sanayi dalları kurmak,
  •          Temel tüketim mallarının üretimine öncelik vererek ithalatın önüne geçmek,
  •          Kendi kendine yetebilen bir ülke meydana getirmek (İhracat hedeflenmemiştir),

Atatürk Döneminde  Uygulanan Temel İktisat Politikaları:

  1. Türk Lirasının değerini koruyan anti-enflasyonist para politikası,
  2. Gerçek kamu kaynaklarına dayalı denk bütçe
  3. Devalüasyonsuz dış ekonomik ilişkiler
  4. Ulusal kaynaklara dayalı planlı kalkınma politikası

bu plan doğrultusunda yapılan çalışmalar üç yıl kısa bir sürede gerçekleştirilerek başarılı olunmuştur. I. Beş Yıllık Kalkınma Planı doğrultusunda dokuma, demir, kâğıt, cam ve kimya alanlarında 1937 yılına kadar 16 fabrika ve banka açılmıştır. Bunlardan bazıları şunlardır:

  • 1933’de Sümer Bank kuruldu.
  • 1935’de Etibank ve MTA kuruldu.
  • Malatya, Kayseri, Ereğli, Nazilli’de pamuklu dokuma fabrikaları
  • Bursa’da Merinos fabrikası kuruldu.
  • İzmit’te kâğıt fabrikası kuruldu.
  • Gemlik’te ipek fabrikası kuruldu.
  • İstanbul Paşabahçe’de şişe ve cam sanayi kuruldu.
  • Beykoz’da deri fabrikası kuruldu.

Atatürk Türk Lirası’nın değerini korumak ve Cari açığın önüne geçebilmek amacıyla:

Alınan Önlemler;

  1. Merkez Menkuller ve Borsalar Kanunu çıkarıldı.
  2. Türk Lirası’nın Değerini Koruma Kanunu çıkarıldı.
  3. Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası Kuruldu.
  4. Müdahaleci ve Korumacı Politika

II. Beş Yıllık Sanayi Kalkınma Planı:

Birinci Beş Yıllık Sanayi Kalkınma Planı’nın başarılı olması gelecek için umutları artırda. İkinci  Beş Yıllık Sanayi Kalkınma Planı’nı 1937’de hazırlandı. Uygulamaya  1938’de geçildi.

Hazırlanan bu plana göre:

  •          Ara malları ve yatırım mallarının üretimine öncelik verilmesi,
  •          Elektrikasyon, madencilik, limanlar, makina,  yakıt sanayileri gibi alanlarda yatırım yapılması
  •          İhracat hedeflenmiştir.

Birinci Beş Yıllık Sanayi Kalkınma Planı’na göre daha geniş kapsamlı olan İkinci Beş Yıllık Sanayi Kalkınma Planı, II. Dünya Savaşı’nın çıkması ile uygulaması engellenmiş dolayısıyla başarısız olmuştur. Bu plan doğrultusunda sadece 1939’da Karabük’te ilk Demir Çelik Fabrikası kurulabilmiştir.