KURTULUŞ ŞAVAŞI SİLAHLI MÜCADELE DÖNEMİ

DOĞU CEPHESİ VE ERMENİLERLE SAVAŞ

Ruslar, Bolşevik Devrimi (1917)’nden sonra, Doğu Anadolu’da işgal ettiği yerlerden çekilmiş bu arada 28 Mayıs 1918 tarihinde merkezi Erivan olan bir Ermeni devleti kurulmuştu. Mondros Ateşkes Antlaşması’nın oluşturduğu elverişli ortamdan yararlanmak isteyen Ermeniler doğu Anadolu’da büyük bir saldırı hazırlığı içindeydiler.

Kurtuluş Savaşı Doğu Anadolu’da Kâzım Karabekir’in Mondros’a uymayarak terhis etmediği 15. Kolordu Ermeniler için caydırıcı bir güç olmuş buna rağmen İngilizlerin desteğini alan Ermeniler bölgedeki sivil halka saldırmaya devam etmiştir.

   TBMM açıldıktan sonra Kâzım Karabekir TBMM tarafından tam yetkiyle doğu cephesi komutanlığına atanmıştır.

• Kurtuluş Savaşı sırasında İngilizler Batum petrol bölgesinde etkili olabilmek ve Osmanlı ile Rusya arasında tampon bölge oluşturmak için Ermenileri desteklemiştir.

Ermeniler, İngilizlerden aldığı destekle Van, Bitlis, Erzurum, Kars ve Nahcivan’a saldırmış ancak karşı taarruza geçen Türk ordusu Ermenileri mağlup etmiş Sarıkamış, Kars ve Gümrü’yü geri almıştır. Türk ordusunun başarısı karşısında Ermenistan barış istemek zorunda kalmış taraflar arasında “Gümrü Barış Antlaşması” imzalanmıştır.

GÜMRÜ BARIŞ ANTLAŞMASI (2–3 Aralık 1920)

1)       Türk – Ermeni sınırı, Aras Nehri – Çıldır Gölü hattına çekilecek.

Ermenistan 5 Aralık 1920’de Sov­yet Rusya yönetimine girdiği için Gümrü Antlaş­ması Ermeni meclisinden geçememiştir.

2)       Kars, Iğdır, Sarıkamış, Kulp ve Selim Türkiye’ye bırakılacak.

3)       Ermenistan, Türkiye’ye karşı hiçbir şekilde düşmanca tavırda bulunmayacak.

4)       Ermenistan, yapacağı antlaşmalarda, Türkiye’nin zararına olan bütün maddeleri geçersiz sayacak.

5)       TBMM, Ermeni Hükûmeti istediği takdirde Ermenistan’a askeri ve ekonomik yardım yapacak.

6)       Türk tarafına karşı silah kullanmamış olan Ermeniler 3 yıl içinde Doğu Anadolu’ya dönebilecek.

7)       TBMM Hükûmeti tarafından geçersiz sayılan Sevr Antlaşması’nı, Ermenistan Hükûmeti de tanımayacak.

Gümrü Antlaşması TBMM’nin imzalamış olduğu ilk antlaşma ve dış politikada elde edilen ilk siyasi zaferdir. Bu antlaşmayla Kars ve çevresi kurtarılmış TBMM’nin saygınlığı artmıştır. Ayrıca Ermeniler Sevr Antlaşması’nın geçersizliğini kabul eden ilk devlet olmuşlar Anadolu üzerindeki iddialarından vazgeçmişlerdir. Antlaşmanın imzalanmasıyla Doğu Cephesi’ndeki savaş durumu sona ermiş burada bulunan birliklerimizin bir kısmı batıya kaydırılmıştır.

Gürcülerle Antlaşma (Batum Antlaşması) (23 Şubat 1921)

• Çarlık Rusya’nın imparatorluk özelliğini kaybederek dağılması üzerine bağımsız olan Gürcistan, Osmanlı Devleti’nin işgallerden dolayı düştüğü zor durumu fırsat bilerek Artvin, Ardahan ve Batum’u ele geçirmişti.
• TBMM Hükûmeti, Ermenilerle barışı sağladıktan sonra Gürcistan Devleti’ne bir uyarıda bulunarak ellerinde tuttukları Türk topraklarının iadesini istemiştir.

23 Şubat 1921 tarihinde Gürcistan ile imzalanan Batum Antlaşması ile Ardahan, Artvin ve Batum Türk Devleti’ne bırakılmıştır.