XVII. yüzyılda bazı padişah ve devlet adamları yönetim, ordu ve maliye alanlarında meydana gelen sorunları ortadan kaldırmak ve devlete eski gücünü yeniden kazandırmak için bazı ıslahat faaliyetlerinde bulunmuşlardır.
II. Osman
IV. Murat
Tarhuncu Ahmet Paşa
Köprülüler
Taht kavgalarını önlemek için hanedanın en yaşlı üyesinin ve tecrübelisinin iktidara gelmesi için bir kanunname hazırlatmıştır (Ekberiyet sistemi)
Estergon’un Fethi (1605)
Zitvatoruk Antlaşması (1606)
Nasuh Paşa Antlaşması (1612)
Kuyucu Murat Paşa Celali İsyanları
II.Osman, saray dışından evlilik yaparak sarayı halka açmıştır. Şeyhülislam’ın fetva vermek dışındaki yetkilerini elinden almış böylece ilmiye sınıfının devlet işlerine karışması engellemeye çalışmıştır.
II. Osman Hotin Seferi’nde yeniçerilerin disiplinsiz davranmaları üzerine yeniçeri ocağını kaldırmak iste
miştir. Ancak, Genç Osman düşüncelerini zamansız açığa vurduğundan ve ıslahatlar sırasında kendisine yardımcı olacak tecrübeli devlet adamları olmadığından ıslahat planlarını gerçekleştirememiştir. Genç Osman yeniçeriler tarafından öldürülmüştür.
Zorbaları ortadan kaldırarak İstanbul’da asayiş ve güvenliği sağlamıştır. Uyuşturucu maddeler, tütün kullanımı ve gece sokağa çıkılması yasaklanmıştır.
IV. Murat devletin kötüye gidişinin durdurulması için neler yapılması gerektiğine dair devlet ileri gelenlerinden raporlar istemiştir. XVII. yüzyılın önemli şahsiyetlerinden biri olan Koçibey, devletin Kanuni’den sonra
düştüğü sıkıntıları, kurumların nasıl bozulduğunu anlattığı “Koçibey Risalesi” adlı raporunu IV. Murat
’a takdim etmiştir.
Kösem Sultan iktidarı
Alkol yasağı
Bilim ve sanat
Nef’i,
Hezarfen Ahmet Çelebi,
Lagari Hasan Çelebi,
Evliya Çelebi,
Şeyhülislam Yahya
Bağdat Fatihi
Kasrışirin Antlaşması (1639)
Kadızadeliler Hareketi (Köprülü Mehmet Paşa etkisiz hale getirdi.)
I.Ahmet’in sadrazamıdır. Anadolu’da köylülerin ağır vergilere karşı başlattığı isyanları (Celâli isyanları) bastırmak için sert tedbirlere başvurdu. İsyanların nedenlerini tespit eden ve çözüm bulan bir siyaset izlememiştir.
Tarhuncu Ahmet Paşa mali alanda ıslahatlar yaparak devletin gelir – gider dengesini sağlamaya çalışmıştır. Tarhuncu Ahmet Paşa; bütçe açığının saray masraflarının çokluğundan ve lüzumsuz hediye ve bahşişlerden kaynaklandığını görünce bunları azaltmaya çalışmış, ilk düzenli bütçeyi hazırlamıştır.
Köprülü Mehmet Paşa’ya sadrazamlık IV. Mehmet’in annesi Turhan Sultan tarafından teklif edilmiş ancak Köprülü sadrazamlık teklifini kabul etmek için saraya bazı şartlar öne sürmüştür. Bu şartlar şunlardır:
Saray devlet işlerine karışmayacaktır.
Devlet işleriyle ilgili saraya yapılan teklifler reddedilmeyecektir.
Devlet memurluklarına yapılan atamalara ve azillere saray müdahale etmeyecektir.
Kendisi hakkında şikâyet olursa önce savunması alınacak yargısız infaz yapılmayacaktır.
Köprülü Mehmet Paşa’nın sadrazamlığında, tımarlar eskiden olduğu gibi savaşlarda yararlılık gösterenlere verilmiştir. Anadolu ve Rumeli’deki tımarlı sipahilerin gerçek mevcudunu öğrenmek için yoklamalar yapılmıştır. Haksızlık ve zorbalık yapan devlet memurları engellenerek devlet otoritesi kurulmaya çalışılmıştır.
Köprülü Mehmet Paşa birtakım şartlar öne sürerek işbaşına geçen ilk sadrazamdır. Köprülü’nün saraya bu şekilde şartlar sunması, hayatını güvence altına alma ve rahat bir çalışma ortamı oluşturmaya yöneliktir. Maliyeyi düzene sokan Köprülü Mehmet Paşa, Kuyucu Murat Paşa ve IV. Murat gibi baskı ve şiddet yöntemini kullanmıştır. Onun ölümünden sonra, kendi tavsiyesiyle oğlu Fazıl Ahmet Paşa sadrazamlığa getirilmiştir.
Not: Köprülü Mehmet Paşanın şartlar öne sürerek sadrazamlığı kabul etmesi Osmanlı Devletinde Merkezi Oteritenin sarsıldığının göstergesidir. Köprülüler devri için Osmanlıda duraklamanın içinde Yükselme devri denir.
Batıya karşı askeri üstünlük sürdürüldüğü için ıslahatlarda batıdan yararlanma yoluna gidilmemiştir. Yükselme dönemindeki ihtişamın yakalanması hedeflenmiştir.
Baskı ve şiddet politikası benimsenmiştir.
Sorunların kökenine inilmemiş yüzeysel çözümler üretilmiştir.
Islahatlarda öncülüğü padişah ve sadrazamlar üstlenmişlerdir.
Islahatlar padişah ve sadrazamların ömrüyle sınırlı kalmış, devlet politikasına dönüşmemiştir.
Yeniçeriler ve ulema sınıfı ıslahatların önündeki en büyük engel olmuştur.