İstanbul isyanları genel olarak kapıkulu askerlerinden yeniçeriler tarafından çıkarılmıştır.
Nedenleri:
Devlet yönetimindeki otorite boşluğundan yararlanan yeniçeri ağaları ve saray kadınlarının yönetimi olumsuz yönde etkilemeleri
Kapıkulu sisteminin değişmesi ve ocağa askerlikle ilgisi olmayan kişilerin alınması
Kapıkulu askerlerinin maaşlarının zamanında ödenmemesi veya ayarı düşük paralarla ödenmesi
Cülus dağıtımında yaşanan aksaklıklar
Devlet yönetiminde etkin olmak isteyen devlet adamlarının yeniçerileri kışkırtması
Yeniçeri ve sipahilerin çıkarları doğrultusunda hareket etmeyen padişah ve devlet adamlarını görevden uzaklaştırmak istemeleri
Kapıkulu askerlerinin disiplin altında tutulamaması
İstanbul isyanları devlet düzeni değiştirmeye yönelik olmayıp, yönetimdeki şahıslara karşı yapılmıştır.
Önemli Yeniçeri İsyanları (XVII. yüzyıl)
Yeniçeriler ilk olarak III. Murat döneminde ayaklanmışlardır.
II. Osman (Genç), Yeniçeri Ocağı’nı kaldırmak istemiş ancak niyeti yeniçeriler tarafından anlaşıldığı için çıkan bir isyan sonucunda yeniçeriler tarafından öldürülmüştür.
Yeniçeriler IV. Murat döneminde de isyan çıkarmışlar ve sadrazam Hafız Ahmet Paşa’yı öldürmüşlerdir.
IV. Mehmet döneminde tekrar isyan eden yeniçeriler saraydan çıkarlarına dokunan otuz kadar devlet adamını istemişler başka çıkar yol bulamayan saray devlet adamlarını teslim etmiştir. Yeniçeriler devlet adamlarını Sultan Ahmet meydanındaki çınar ağacına asmışlardır. Bu olaya Osmanlı tarihinde Çınar Olayı ya da Vaka-i Vakvakiye (1656) denilmektedir.
Sonuçları
İsyancılar, daima isteklerini yaptırmayı başarmışlardır. Osmanlı merkezi idaresi üzerinde kapıkulu (özellikle yeniçeriler) askerlerinin etkisi artmıştır.
İsyancılar, padişah ve devlet adamlarını görevden almışlar, hatta öldürmüşlerdir.
İsyanlar İstanbul’da asayişin bozulmasına, halkın zor durumda kalmasına, şehirde yangınların çıkmasına ve yağmalamaların yapılmasına neden olmuştur.
Celâli İsyanları (Anadolu İsyanları)
XVII. yüzyılda Anadolu’da çıkan isyanlara “Celali İsyanları” denilmiştir.
Nedenleri;
Eyaletlerde devlet yönetiminin bozulması ve vergi toplamada adaletsiz davranılması
Dirlik (tımar) sisteminin bozulması ve dirliklerin dağıtımında haksızlıkların yapılması
XVII. yüzyılda savaşların uzun sürmesi ve yenilgiyle sonuçlanmasından dolayı askerden kaçanların Anadolu’da eşkıyalığa başlaması
Devşirme asıllı devlet adamlarının Anadolu halkıyla kaynaşamamaları
Merkezi otoritenin zayıflaması
Kadı ve sancak beylerinin kanunlara aykırı davranarak halkı zor duruma düşürmeleri
Osmanlı – İran ve Osmanlı – Avusturya savaşları
Celali isyanları da yeniçeri isyanlarında olduğu gibi düzeni değiştirmeye yönelik değildir.
Önemli celali ayaklanmaları Karayazıcı, Deli Hasan, Canbolatoğlu, Abaza Hasan Paşa ve Vardar Ali Paşa ayaklanmalarıdır.
Devlet celali isyanlarını baskı ve şiddet yöntemini kullanarak bastırmış, sorunu ortaya çıkartan nedenlerin üstüne gitmemiştir. Bu durum celali isyanlarının XVII. yüzyıl boyunca devam etmesine yol açmıştır.
Sonuçları;
Anadolu’da devlet otoritesi sarsılmıştır.
Anadolu’da huzur ve güvenlik bozulmuş, birçok şehir ve kasaba harap olmuştur.
Üretim faaliyetleri azalmış, ekonomi bozulmuştur.
Vergiler toplanamamış ve devletin gelirleri azalmıştır.
Köyden şehirlere doğru yatay hareketlilik gerçekleşmiştir.
Eyalet İsyanları
Merkezi otoritenin zayıflaması sonucunda Eflak, Boğdan gibi özerk eyaletlerde çıkan isyanlardır.
Nedenleri
Merkezi otoritenin bozulması
Eyalet yöneticilerinin halk üzerinde bakı oluşturması
Bazı devletlerin ve Fener Rum Patrikhanesi’ni kışkırtması
