Erzurum Kongresi;
Erzurum Kongresi toplanması (Delegeler Erzurum, Bitlis, Sivas, Van ve Trabzon’dan katılmıştır) ve amaçları bakımından bölgesel ancak alınan kararlar bakımından ulusal bir kongredir.
Mustafa Kemal’in Erzurum Kongresi’ne Katılması
Mustafa Kemal esas olarak Sivas Kongresi’nin toplanmasını öngörmüş ancak ulusal kararların alınmasını sağlayabilmek için Erzurum Kongresi’ne de katılmak istemiştir. Kongreye Kazım Karabekir tarafından davet edilen Mustafa Kemal ve Rauf Bey istifa eden iki delege yerine Erzurum Kongresi delegeliğine seçilmiştir. Kongrenin toplanmasının ardından yapılan başkanlık seçimlerini Mustafa Kemal kazanmıştır.
Bölgesel amaçlarla toplanan Erzurum Kongresi Mustafa Kemal’in katılımıyla ulusal kararlar almıştır.
1) Milli sınırlar içinde vatan bir bütündür bölünemez.
Bu madde ile ilk kez milli sınırlardan bahsedilmiştir. Böylece Misakımilli’nin temelleri atılmıştır. Ulusal bir karardır.
2) Her türlü yabancı müdahalesine karşı millet, birlik olarak kendisini müdafaa edecektir.
Ulusal nitelikte kararların alındığına kanıttır.
3) Vatanın ve istiklalin muhafaza ve teminine İstanbul Hükûmeti muktedir olamadığı takdirde; gayeyi temin için Anadolu’da geçici bir hükûmet kurulacaktır. Hükûmeti milli kongre seçecektir. Kongre toplantı halinde değilse; bu işi Temsil Heyeti yapacaktır.
Geçici bir hükûmet düşüncesi ilk kez Erzurum Kongresi’nde bu maddeyle dile getirilmiştir. Yeni bir devletin kurulacağının göstergesidir. Ancak saltanat yanlılarının tepkisini çekmemek için özellikle geçici hükmet ifadesi kullanılmıştır.
4) Kuvayımilliye’yi amil, irade-i milliyeyi hâkim kılmak esastır (Ulusal güçleri etkin ulusal iradeyi hâkim kılmak esastır).
Ulus egemenliği düşüncesi açıkça dile getirilmiştir. Rejim değişikliği olacağının göstergesidir.
5) Ulusal irade padişah ve halifeyi de kurtaracaktır.
Bu madde ulusal egemenlik ilkesiyle çelişir. Birlik ve beraberliği korumak, saltanat yanlılarının da desteğini sağlamak için böyle bir karar alınmıştır.
6) Manda ve himaye kabul edilemez.
Tam bağımsızlığın amaçlandığının göstergesidir.
Milli Mücadele’de manda ve himaye fikrine ilk kez Erzurum Kongresi’nde karşı çıkılmıştır.
7) Meclis-i Mebusan’ın derhal toplanmasına ve Hükûmet işlerinin meclisin denetimi altında yürütülmesine çalışılacaktır.
Demokrasiye önem verildiğinin göstergesidir. Amaç halk iradesini yönetime yansıtmak ve toplanacak olan halk iradesi sayesinde İstanbul Hükûmeti’ni denetlemektir.
Milli Meclis olarak adlandırılan Meclis-i Mebusan’ın toplanması ilk kez Erzurum Kongresi’nde istenmiştir.
8) Hristiyan azınlığa siyasi hâkimiyetimizi zedeleyici ve sosyal dengemizi bozucu ayrıcalıklar verilemez.
Yabancı devletlerin azınlık haklarını bahane ederek içişlerimize karışması engellenmek istenmiştir. Ayrıca bu madde Osmanlı’nın azınlıklar için hazırladığı Islahat Fermanı’na bir tepki olarak değerlendirilebilir.
Sivil bir vatandaş olan Mustafa Kemal’in, kongreye ve Temsil heyeti’ne başkan seçilmesi, Mustafa Kemal’in yetki problemini ortadan kaldırmıştır..
| ÖZELLİK KONGRE | Toplanması | Amaç | Kararları |
| ERZURUM | Bölgesel | Bölgesel | Ulusal |
| BALIKESİR | Bölgesel | Bölgesel | Bölgesel |
| ALAŞEHİR | Bölgesel | Bölgesel | Bölgesel |
| SİVAS | Ulusal | Ulusal | Ulusal |