IV. Mehmet Dönemi (1648-1688)

IV. Mehmet Dönemi (1648-1688)

1- IV. Mehmet Dönemi Islahat Çalışmaları

Babaannesi Kösem Sultan Annesi Turhan Sultan Babası Sultan İbrahim

Tarhuncu Ahmet Paşa(1651-1653)

  • Mehmet’in sadrazamıdır.
  • Mali alanda düzenlemeler yaptı. İlk defa Osmanlı bütçesini gelir- gider (Denk bütçe) olarak hesapladı. Bu uygulanmaya Köprülüler Döneminde ‘de devam etti. Fakat bütçe açık vermeye devam etti.
  • Bütçe açığını kapatmak için saray masraflarını kıstı.
  • Has, zeamet gelirlerini doğrudan hâzineye aktardı.
  • Hediye verilmesini azalttı.
  • Hâzineye borcu olanlardan tahsilât yaptı.

Rüşvet alınmasını engellemeye çalıştı

Köprülü Mehmet Paşa(1656-1661)

  • Geniş yetkilere sahip olarak sadrazam olmuştur,
  • Devlet otoritesini sağladı.
  • Sert tedbirler alarak Anadolu’yu Celalilerden temizledi. İç ve dış güvenliği sağladı.
  • Ordu ve Donanmada ıslahatlar yaptı. Venediklerin elinden Bozcaada ve Linini adasmı geri aldı.
  • Hatalı gördüğü devlet adamlarını görevden aldı.
  • Erdel beyinin isyanını bastırdı.
  • Çınar vakası veya Vakayı Vakvakiye bu dönemde gerçekleşti. (1556)

Köprülü Fazıl Ahmet Paşa(1661-1676)

  • Ekonomik ve askeri alanda yeniliklere ağırlık verdi.
  • Devlet gelirlerini kısarak bütçe açığını azalttı.
  • Orduda düzenleme yaptı.
  • Topçu Sınıfım güçlendirdi.
  • Çemberlitaş’ta kendi adına bir kütüphane kurdurdu.

Köprülü ailesinden Merzifonlu Kara Mustafa Paşa (1676— 1683), Fazıl Mustafa Paşa (1683-1691) ve Amcazade Hüseyin Paşa (1697-1702) dönemlerinde askeri ve mali alada ıslahatlar yapıldı fakat sonuç elde edilemedi.

XVII. Yüzyıl Islahatları’nın Genel Özellikleri

  1. Kişilere bağlı kalmış, devamlı Fermandığı için sonuca ulaşılamamıştır.
  2. Avrupa’daki gelişmeler takip edilememiştir.
  3. Daha çok askeri ve mali alanda ıslahatlar yapılmıştır.
  4. Islahatlara yeniçeriler, devlet adamaları… engel Ferman ya çalışmışlardır.
  5. Baskı, şiddet yol ile devlet otoritesi sağlanmak istenmiş olup bu durum ıslahatların benimsenmesini engellemiştir.
  6. Nedenleri aranmadığı için sorunlara kalıcı çözümler bulunamamıştır. Gerilemeyi geciktirmeden ileri gidememiştir.

IV. Mehmet Dönemi Siyasi Olayları

a- Osmanlı- Venedik İlişkileri

Girit’in Fethi (1645-1669) Sultan I. İbrahim zamanında kuşatıldı. Girit, Venediklilerin elinde olup Doğu Akdeniz’in güvenliği açısında önemli idi. Girit korsanların Osmanlı gemilerine saldırmaları sonucu Venediklilere savaş açıldı.(1645). Venediklilerin Çanakkale Boğazını kapamaları üzerine kuşatma tam 25 yıl devam etti. Sadrazam Fazıl Ahmet Paşa sefere çıkarak Kandiye kalesini alarak adanın fethini tamamladı.(l 669)

Girit’in Fethi ile Doğu Akdeniz de Osmanlı egemenliği daha da güçlendi. Ayrıca Girit’in fethi denizlerde kazanılan son başarı Fermanı olması açısından önem taşır. Kuşatmanın uzun sürmesi Osmanlı mâliyesini hem de Donanmasını olumsuz yönde etkilemiştir.

b- Osmanlı Avusturya İlişkileri

1662-1664 Osmanlı Avusturya Savaşları; Erdel Beyi Rokaçi isyan ederek Avusturya’ya sığınması üzerine Fazıl Ahmet Paşa sefere çıkarak Uy var Kalesi önünde Avusturya ordusunu bozguna uğrattı. Avusturya ile Vasvar Antlaşması imzalandı (1664)

Buna göre;

  1. Erdel, Osmanlı Devletinde kalacak.
  2. Uy var kalesi Osmanlı Devletinde kalacak.
  3. Avusturya Savaş tazminatı ödeyecek.
  4. Zerivar kalesi Avusturya’ya verilecek.
  5. Avusturya, Osmanlı Devletinin istediği kişiyi Erde beyi olarak atayacaktı.

c- Osmanlı- Lehistan ilişkileri

  1. Mehmet’in Lehistan Seferi ve Buçaş Antlaşması (1672): Lehlerin, Ukrayna kazaklarına saldırmaları sonucu IV. Mehmet sefere çıktı. Lehler yenilgiye uğratıldı. Sefer sonunda Buçaş Antlaşması yapıldı. Buna göre;
  2. Podolya, Osmanlı topraklarına katıldı. (Osmanlıların topraklarına toprak kattığı son toprak parçası)
  3. Ukrayna, Osmanlı himayesine girdi.
  4. Lehistan yılda 22 bin Altın vermeyi kabul etti.

Önemi: Bu antlaşma Osmanlı Devletinin topraklarına toprak kattığı son antlaşma Fermansı ve Osmanlı Devletinin batıda en geniş sınırlara ulaşması bakımından önemlidir.

c- Osmanlı-Rus İlişkileri

Ruslar 17. Yüzyıl sonlarında topraklarını genişletme-ye başladılar. Ukrayna’yı istila ederek Cehrin kalesini aldılar. IV. Mehmet sefere çıkarak Tuna’ya kadar geldi.- Komutayı Sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa paşa’ya bıraktı. Sadrazam Cehrin kalesini geri aldı. Ruslarla Bahçesaray (Cehrin) Antlaşması yapıldı. (1678) Buna göre;

  1. Kiev Ruslarda kalacak.
  2. Özi nehri iki ülke sınır kabul edildi.

Bu antlaşma Osmanlı Devleti ile Rusya arasında yapılan ilk antlaşma Fermansı açısından önemlidir.

Ruslar savaşa devam etmeleri sonucu IV. Mehmet tekrar sefere çıktı. Rusların barış istemesi üzerine tekrar barış yapı­larak Özü nehri iki ülke arasında sınır kabul edildi. (1681)

d- II. Viyana Kuşatması (1683)

Avusturya imparatoru I. Leopold’un Macarlara baskı yapınası sonucu, Macarlar, Tökeli İmre önderliğinde isyan ettiler. Tökeli İmre Osmanlı Devletinden yardım istedi. Sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paşa yardımına gitti. T.İmre’yi Macar Kralı ilan etti. M. Kara Mustafa Paşa, yoluna devam ederek Viyana’yı kuşattı. (1683)

Amacı: Osmanlı Devletini eski gücüne kavuşturmaktı.

Kuşatma iki ay kadar devam etti, Kırım hanının zamanında yardımına gelmemesi, Alınanlar ve Lehlerin (lan Sobieski) Avusturya’ya yardımına gelmesi sonucu Osmanlı Devleti Viyana önlerinde ağır bir yenilgi aldı. (1683)

Sonuçları

  1. Türklerin son ilerleme noktası Viyana oldu.
  2. Osmanlı Devleti’nin Avrupa karşısındaki üstünlüğü sona erdi.

Sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paşa bu yenilgi sonrası idam edildi.

e- Kutsal İttifak

Viyana yenilgisi sonrası Papa öncülüğünde Avrupa’nın güçlü devletleri Avusturya, Malta- Lehistan, Venedik ve Rusya Türklere karşı Kutsal ittifakı oluşturdular. Kutsal ittifak ile Osmanlı Devleti arasında savaşlar 16 yıl devam etti. (1683-1699)

III. Mustafa (1695-1703) Avusturya üzerine düzenlediği iki seferde başarılı oldu. Ancak üçüncü seferde Zenta’da (Yunanistan’ın batısında) ’yenilgiye uğradı. (1697) Mus­tafa (Osmanlı tarihinde ordunun başına geçen son sultan) savaşa devam etmek istedi. Amcazade Hüseyin Paşa barış yapılmasının yararlı olacağını ısrar etti. Hollanda ve İngilte­re’nin de araya girmesiyle Karlofça Antlaşması yapıldı.(1699)

Kutsal İttifakla Yapılan savaşlar sırasındaki padişahlar

  • Mehmet
  • Süleyman
  • Ahmet
  • Mustafa

f- Karlofça Antlaşması         

Kutsal ittifakla yapılan savaşlarda Osmanlı devletinin yenilgiye uğradı. Hollanda ve İngiltere’nin de araya girmesiyle Avusturya, Lehistan ve Venedik ile Karlofça .Antlaşması yapıldı. (1699)

Buna göre;

  1. Bu antlaşma ile Osmanlı Devleti il defa topraklarının bir kısmını kaybetti.
  2. ve Ukrayna Lehistan’a verildi.
  3. Mora ve Dalmaçya kıyıları Venediklilere yerildi.
  4. Lehistan’ın Kırıma ödediği vergi kaldırıldı.
  5. Karlofça Antlaşması 25 yıl Avusturya’nın garantisi altına alındı.

Sonuçları;

  • Bu antlaşma ile Osmanlı Devleti ilk defa topraklarının büyük bir kısmını kaybetti.
  • Osmanlı Devleti, Orta Avrupa’daki üstünlüğü sona erdi.
  • Duraklama Devri (1579-1699) kapandı. Gerileme Devri (1699- 1792) başladı. .
  • Osmanlı Devleti saldırı durumundan, savunma durumuna geçti

g- İstanbul Antlaşması

Rusların Kutsal İttifaka katılmaları ve yapılan savaşlar sonucu Avusturya ile Karlofça Antlaşması (1699) imzala-yan Osmanlı Devleti Rusya ile İstanbul Antlaşmasını yaptı, (1700) Buna göre;

  1. Azak kalesi Rusya’ya verildi.
  2. Ruslar işgal ettikleri yerleri geri vereceklerdi.
  3. Ruslar, İstanbul’da bir elçi bulunduracaktır.
  4. Ruslar, Kudüs’ü serbestçe ziyaret edebilecekti.

Önemi

Ruslarla yapılan iltenesmi antlaşma Fermanı-, Rusların ilk defa Karadeniz’e açılması ve İstanbul’da bir elçi bulundurmaları açısından önelidir.