Karahanlılar: Türk – İslam Devletleri arasında ilk bahsi geçebilecek devlet Karahanlılar. Devleti İkili Teşkilat esasına göre idare ediyorlardı. Doğuda büyük Hakan (merkezde) oturuyordu.
Doğuda oturan Arslan Han unvanını alıyordu. Batıda oturan Hakan ise Buğra Han unvanı verilmekteydi.
Gazneliler: Devletin başında hükümdar bulunurdu. Hükümdara Sultan unvanı verilirdi.
Sultan unvanını ilk defa kullanan Türk Hükümdarı Gazneli Mahmut’tur.
Büyük Selçuklular: Devlet teşkilatında Gaznelileri ve Abbasileri örenek almışlardır.
Selçuklularda hükümdara Sultan denilirdi. Son dönemlerde Sultan-ı Azam unvanını kullandılar.
Bağımsızlık sembolleri olarak kullanılmıştır.
Türk – İslam Devletleri nde, Devlet işleri Büyük Divanda (Divan-ı Saltanat) görülürdü. Bu divana vezir başkanlık ederdi. Vezirlerin başkanlık ettiği ikinci derece divanlar vardı. Bunlar;
Tuğra Divanı: Yazışmalara bakardı.
İstifa Divanı: Maliye işlerine bakardı.
Divan-ı işraf: Devlet işlerini denetlerdi.
Niyabet-i Saltanat
Divan-ı Mezalim: Sultanın başkanlık yaptığı mahkemedir, halkın şikayetleri dinlenir.
Memleket illere ayrılır, başlarında Valiler bulunurdu. Bunlara Melik denirdi. (Hanedan olanlara)
Eyaletlerde;
Askeri işlerden sorumlu: Şihne
Sivil yönetimden sorumlu: Amid
Belediye işlerinden sorumlu: Muhtesip
Şehzadelerin yanında bulunan ve onları yetiştiren Atabey bulunurdu
Türk – İslam Devletlerinde hukuk, Şeri ve Örfi olmak üzere ikiye ayrılırdı.
Şer’i davalara Kadılar bakardı. (Kadıların başında Kadıul Kudat bulunur.)
Örf’i davalara (Devlete karşı işlenen suçlara) Emir-i Dad bakardı
Ordu mensuplarına ait davalara ise Kadı Askeri bakardı.
Karahanlılarda ordunun komutanına Subaşı denilirdi.
Gaznelilerde ise ordunun büyük bir kısmını Hassa Askerleri oluşturmakta idi.
Büyük Selçuklularda ordu: Altı bölğmden oluşmakata idi.
İslam dini yaygındı. (Genelde Hanefi Mezhebi)
Gazneli Mahmut İslamiyet’i yaymak için Hindistan’a 17 sefer düzenledi
Sufi hareketler gelişti.
Sufiler tarafından ortaya atılan inanç ve düşünce sistemine Tasavvuf denir.
Rifailik, Kadirilik, Kübrevilik, Ekberilik (Muhyiddin El Arabi), Yesevilik (Hoca Ahmet Yesevi) gibi.
İktisadi hayatın temelini hayvancılık ve tarıma dayanıyordu. Hayvancılıkla uğraşanlar göçebe olarak yaşarlardı. (yaylak ve kışlaklarda )
Köylerde yaşayanlar tarımla uğraşırdı.
Şehirlerde yaşayanlar tarım, ticaret ve sanatla uğraşmakta idiler.
Esnaf ve Sanatkarlara Lonca (ayrı ayrı birlikler) halinde örgütlenmişlerdir.
Köylüler mallarını istedikleri yerde istedikleri gibi satarlardı.
Gayri Müslimlere hoşgörülü davranıyorlardı.
Tolunoğulları ve İhşitler tarıma önem verdiler.
Baharat Yolu bu dönemde önemli bir ticaret yoludur.
Karahanlılar ve Ganeliler tarım ve ticaretin gelişmesi için tedbirler aldılar.
Selçuklular ticarete önem verdiler. Ticaret yolları üzerine Kervansaraylar, hanlar yaptılar. Yolların güvenliğini sağladılar. Büyük şehirlerde pamuk ve ipek dokumacılığı gelişti.
Karahanlılar: resmi dil Türkçedir. (Uygur yazısını kullanmışlardır.)
İlk büyük eserler ve İslam tesiri taşıyan eserlerde bu dönemde ortaya çıkmıştır.
Yusuf Has Hacib ilk eser veren yazardı – Kutadgu Bilig (1069); İlk Türkçe manzum eserdir. Uygur alfabesi ile yazılmıştır.
Kaşgarlı Mahmud (1074) – Divan-ı Lügat-it Türk (Ansiklopedik Sözlük ) Türkçe’nin Arapçadan üstünlüğünü kanıtlamak için yazmıştır.
Yüknekli Edip Ahmet – Atabetül Hakayık (Nasihatname)
Hoca Ahmet Yesevi – Divan-ı Hikmet (Türk tasavvuf edebiyatının bilinen en eski örneği)
Gazneliler: Resmi dili Arapça, Edebi dili Farsçadır.
Firdevsi Şehname adlı eserini Sultan Mahmuta yazmıştır.
Sistani (şair), Manucehri, Sanai gibi şairler yetişti.
Şeyh Nizaminin Mahsen-i Esrar bu dönemde yazıldı.
Kelile ve Dimme bu dönemde Farsçadan Arapçaya çevrildi.
Büyük Selçuklular: Resmi dil Arapça
Konuşma dili Türkçe
Edebi dil Farçadır.
İlk Selçuklu Medresesi Tuğrul Bey zamanında Nişaburda yaptırıldı.
Selçuklular zamanında ilk büyük Medrese; Alpaslan’ın veziri Nizam-ı Mülk tarafından Bağdat’ta yaptırıldı. (Nizamiye Medresesi)
Astronomide gelişme sağlandı. Melik Şah adına Çelali Takvimi hazırlandı. (Ömer Hayyam başkanlığında matematikçi, Astronomi bilgini ve Şair)
FARABİ: Matematik, Fizik, Astronomi, Mantık, Pisikoloji ve Siyaset alanında çalışmalar yapmıştır.
BİRUNİ: Matematik, Fizik alanında çalışmalar yapmıştır.
ABDULLAH BARANİ: Tirigonometri ilminin kurucusudur.
F.RAZİ VE ZEMAHŞERİ, gibi bilim adamları da yetişmiştir.
İbn’ul- Hassul
Muizzi
Hemadani
Beyhaki
Çoğrafya: Ahmet Tusi (Irak Selçukluları); Acaıbul Mahlukat
Ünlü Edebiyatçılar;
Ömer Hayyam
Curcani
Ebiverdi
Muizzi
Enverdi
Erzaki
Bu dönemde Selçuklu coğrafyasında çeşitli Cami, medrese, kervansaraylar yapıldı. Tuğladan otağılara benzer Kümbetler yapıldı. İlk Selçuklu Türbesi Rey’deki Tuğrul Bey’in Kümbet’i Tuğrul’dur. Bağdat’ta İmam-ı Azam, Necefte ki Hz. Ali’ye ait türbeler Sultan Melik Şah tarafından inşa ettirildi.
Minare yapımı geliştirildi. Çadır şeklinde kubbeler inşa edildi. Bu tarz bazı Kümbetlerde de kullanıldı.
Çinicilik sanatı gelişti. Oymacılık sanatı gelişti. Hayvan kabartmaları yapıldı. Hat yazısı geliştirildi. Kitap resmi ve Minyatür sanatı geliştirilmiştir.