Karahanlı, Gazneli ve Büyük Selçuklu sanat anlayışını Anadolu’ya taşıyan Anadolu Selçukluları ve Türk beylikleri
birbirleriyle yarışırcasına Anadolu’yu mimari eserler ile süslemişlerdir. Anadolu Selçuklularında
çini, taş ve ahşap süsleme sanatları binaların iç ve dış yüzeylerinde başarıyla kullanılmıştır. Ayrıca bitki motifleri, hayvan figürleri, geometrik şekiller ve yazı süsleme amacıyla kullanılmıştır.
Genellikle vakıf gelirleri ile gelişen mimari dini, sivil ve askeri mimari olmak üzere üç ana grupta toplanır.
Anadolu Selçuklu döneminde yapılan ilk mimari eserler camiler olmuştur.
Değişik planlara göre yapılmış bu camilerin çoğu çok sütunludur.
Malzeme olarak en çok taş ve tuğla kullanılmıştır. (Konya ve Niğde Ulu Camii)
Ağaç direkler üzerine oturtulmuş ahşap camiler de vardır. (Beyşehir Eşrefoğlu Camii)
Bu yapılar çini mihrapları, ahşap minberleri, süslü cepheleri, taçkapıları ve burmalı veya çinili minareleriyle ön plana çıkar.
Anadolu Selçuklu:
Konya Alâeddin Camii
Konya Sahip Ata Camii
Sivas Ulu Camii
Malatya Ulu Camii
Aksaray Ulu Camii
Kütahya Kurşunlu Camii
Saltuklular:
Erzurum Ulu Camii
Mengücekler:
Divriği Ulu Camii
Danişmentliler:
Kayseri Ulu Camii
Minberi ve minaresi olmayan tek kubbeli küçük mahalle camileridir.
Bilim ve düşünce hayatının en önemli merkezi olan medreseler, eğitim ve öğretim kurumu olarak faaliyet göstermiştir.
Anadolu Selçuklu:
Konya İnce Minareli Medrese
Konya Karatay Medresesi
Konya Sırçalı Medrese
Akşehir Taş Medrese
Kayseri Hunat Hatun Medresesi
Sivas Gök Medrese
Erzurum Çifte Minareli Medrese (Hatuniye Medresesi)
Kayseri Koca Hasan Medresesi
Anadolu’da dini mimarinin ne kadar gelişmiş olduğunu gösteren önemli anıt mezarlardır.
Dört duvarının üzeri kubbe ile örtülü olanlarına “türbe”; silindirik, çokgen gövdeli, konik veya piramit çatılı olanlarına da “kümbet” denir.
Kökleri Orta Asya’ya kadar uzanır. Kümbetler esasını Türk çadırlarından almışlardır.
Külliye Camiyle birlikte kurulan medrese, kütüphane, imaret (aşevi), hastane ve hamam gibi yapıların bütünüdür.
Anadolu Selçuklu:
Mengücekler:
İslam dini içinde yer alan çeşitli mezhep ve tarikatların geliştirdikleri ilke ve esasları öğretmek ve yaymak amacıyla inşa edilen yerlerdir.
Hanedan üyeleri, üst düzey devlet görevlileri ve ileri gelen ailelerce yaptırılan sivil mimarinin en güzel örnekleridir (Konya Kılıçaslan Köşkü, Beyşehir Kubadabad Sarayı Selçuklulara aittir).
Yolların emniyetini sağlamak, ticaret hayatını canlandırmak bütün insanların yolculuğunu kolaylaştırmak için kurulmuş yapılardır.
Genelde “sultanhanı” adını taşırlar.
Anadolu’daki ilk kervansaray Kayseri Aksaray yolu üzerindeki “Alayhan”dır.
Ulaşımı kolaylaştırmak amacıyla yapılan eserlerdir.
Köprülerin ilk örnekleri Artukluların hüküm sürdüğü Güney Doğu Anadolu’dadır. (Diyarbakır: Malabadi, Haburman ve Devegeçidi)
Bu yapılar, sosyal devlet anlayışının bir ürünü olarak yapılmışlardır. Günümüzün hastaneleridir. (Kayseri Gevher Nesibe Hatun Darüşşifası, Sivas Keykavus Şifahanesi)
Anadolu’nun İslam dönemine ait en eski hastanesi olan Kayseri Gevher Nesibe Hatun Darüşşifası günümüzde “Tıp Tarihi Müzesi” olarak kullanılmaktadır.
Şehirlerin savunması amacıyla en yüksek yerlere yapılmıştır.
Anadolu Selçuklu Devleti’nde büyük kervansarayların hemen hepsi XIII. yüzyıla aittir.
Bu durumun,
alanlarının hangilerinde görülen gereksinimin bir sonucu olduğu savunulabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III
Cevap: B
I.Çini
II. Taş
III. Ahşap
Anadolu Selçukluları mimarî yapıların iç ve dış süslemelerinde yukarıdakilerden hangilerini kullanmıştır?
A) Yalnız l B) Yalnız II C) Yalnız III D) l ve II E) l, II ve III
Cevap: E