SERBEST CUMHURİYET FIRKASI VE MENEMEN OLAYI

Serbest Cumhuriyet Fırkası (12 Ağustos 1930)

1929’da meydana gelen dünya ekonomik bunalımının Türkiye’yi de olumsuz etkilemesinden dolayı mecliste bunalımlar meydana gelmiştir. Mustafa Kemal bu bunalımın yeni bir partinin kurulması ile aşılacağına inanmaktadır. Bu yüzden arkadaşı olan Ali Fethi Okyar’a Serbest Cumhuriyet Fırkası’nı kurdurmuştur.

Kuruluş Amaçları;

•          Meclise demokrasinin gereği olan çok sesliliği getirmek
•          Ülkenin çok partili hayata hazır hale geldiğinin tahmin edilmesi
•          Hükûmetin denetlenmesini sağlamak

Serbest Cumhuriyet Fırkası ekonomide devletçilik yerine liberal ekonomiyi savunmuştur.  Mustafa Kemal başkanı olduğu Cumhuriyet Halk Partisi ile SCF arasında tarafsız olacağına dair, Ali Fethi Okyar’a söz vermiştir.

Fethi Bey başkanlığında kurulan parti, Atatürk ilke ve inkılâplarına bağlıdır. CHF’den farklı olarak, sadece ekonomide liberalizmi savunmaktadır.

Partiye kısa sürede rejim karşıtı güçler sızmıştır. Özellikle Laiklik ilkesinin memlekete yerleşmediği görülmüştür. Terakkiperver Partisi’nin geçirdiği acı olayları düşünen Fethi Bey, 18 Aralık 1930’da partiyi kapatmıştır.

Menemen Olayı (23 Aralık 1930)

Derviş Mehmet lakaplı birisi ve adamları tarafından başlatılmış yeni rejimi yıkmaya yönelik bir harekettir.

Sonuçları:

•          Yedek subay Kubilay öldürülmüş, bunun üzerine ordu ayaklanmayı bastırmış ve suçlular askeri Mahkemelerde cezalandırılmıştır. Mustafa Kemal Türk ordusuna başsağlığı mesajı göndermiştir.
•          Devletin rejime yönelik saldırılara karşı taviz vermeyeceği anlaşılmıştır.
•          Menemen olayı, laik düzenin yerleşmediğini bir kez daha kanıtlamış ve çok partili siyasi hayat denemelerine ara verilmiştir.

Çok Partili Hayata Geçiş Denemelerinin Sonuçları

Türkiye’de cumhuriyet laiklik ve muhalefet gibi kavramların yeterince anlaşılamadığı ortaya çıkmış halkın demokrasi için gerekli siyasi olgunluğa ulaşmadığı gözlemlenmiştir. Bu nedenle çok partili hayata geçme çalışmalarına ara verilmiştir. II. Dünya Savaşı’nın başlaması da çok partili hayata geçişi erteleyen nedenlerden biri olmuştur.

II. Dünya Savaşı’nı demokrasi ile yönetilen ülkelerin kazanması ülkemizde de demokrasi rüzgârları estirmiş ve ilk olarak 1945 yılında Nuri Demirağ tarafından Milli Kalkınma Partisi ardından da 1946 yılında Demokrat Parti’nin kurulmasıyla çok partili hayata geçilmiştir.

Demokrat Parti (1946):

Kuruluş Sebepleri:

1)   Cumhuriyet Halk Partisi’nde parti içi muhalefetin artması

2)   II. Dünya Savaşını demokrat devletlerin kazanması

3)   Türkiye’nin çok partili hayata hazır hale gelmesi

Demokrat Parti Cumhuriyet Halk Partisi’nden ayrılan Celal Bayar, Adnan Menderes, Fuat Köprülü ve Refik Koraltan öncülüğünde kuruldu (Dörtlü Takrir).

1946 yılında yapılan seçimleri, açık oy gizli tasnif esasına göre olduğundan dolayı, Cumhuriyet Halk Partisi kazandı.

1950 seçimlerini, gizli oy açık tasnif esasına göre, Demokrat Parti ezici bir çoğunlukla kazandı ve ilk defa Türkiye’de Cumhuriyet Halk Partisi dışında başka bir parti yönetime geldi.

Demokrat Parti iktidarı 27 Mayıs 1960 askeri darbesine kadar devam etmiştir.