Temel Hukuk Kavramları

TEMEL HUKUK KAVRAMLARI

SOSYAL HAYATI DÜZENLEYEN KURALLAR

Din Kuralları

  • Günah sevap ilişkisi vardır. Yaptırımı manevidir.
  • Yazılı kurallardır. Değişmez özellik taşır.
  • Emir ve yasaklar içerir. Tanrı kurallarıdır.

 

Ahlak Kuralları

  • İyi kötü ilişkisi vardır. Yaptırımı manevidir. Ayıplama ve dışlama vardır.
  • Sübjektif ahlak, kişinin kendisine karşı tutumudur. Vicdan azabı çekmek, samimimi ve faziletli olmak örneklerdir.
  • Objektif ahlak, kişinin başkasına karşı tutumudur. Hırsızlık, yalan söylemek, içki içmek.
  • Kurallar toplum tarafından konur.

Görgü Kuralları

  • Adabı muaşeret veya nezaket kuralları olarak da bilinir
  • Yaptırımı manevidir. Görgüsüz, kaba ve saygısız gibi yaptırımlardır.
  • Aynı çevrede yaşayan insanların birbirine karşı tavırlarıdır.

Hukuk Kuralları

  • Bireylerin birbiriyle ya da devletle olan ilişkilerini düzenleyen, kamu tarafından desteklenen kurallardır.
  • Yaptırımı maddidir.
  • Kamu gücü tarafından desteklenir.
  • Yetkili merci tarafından konmuştur.
  • Soyuttur(bir olaya değil bütün olaylara uygulanır)
  • Kişilik dışıdır, geneldir ve süreklidir.
  • Değişkendir, kendisini yeniler.
  • Yazılı kurallardır.
  • Toplumun ihtiyaçlarına cevap verir.
  • Ahlak kurallarından hukuk kurallarına dönüşenler:
  • Yakın hısımlar arasında evlenmenin yasak olması
  • Alt-Üstsoy ile kardeşlere nafaka ödenmesi

HUKUKUN TEMEL GÖREVLERİ

  • Adaleti sağlamak
  • Toplumsal barış ve huzuru sağlamak
  • Toplumsal güvenliği sağlamak
  • Gelişen tolumun ihtiyaçlarına cevap vermek
  • Hukuki eşitliği sağlamak

HUKUKUN KAYNAKLARI

YAZILI KAYNAKLAR

  • Anayasa, Yasa, Kanun Hükmünde Kararnameler, uluslar Arası Anlaşmalar, Tüzük, Yönetmelik ve Genelgeler yazılı kaynaklardır. Normlar hiyerarşisi de denir.
  • Hâkim kaynaklara bakma sırası şöyledir: Yazılı kaynaklar- yazısız kaynaklar(örf ve adetler)-yargı kararları-bilimsel içtihatlar.

Anayasa

  • Yetkili merci tarafından konmuştur. Devletin temel yasasıdır.
  • Devletin rejimi, organları, görevleri ve temel hak ve hürriyetlere yer verir.
  • Üstün ve bağlayıcıdır.
  • Yazılı, yazısız, sert, yumuşak, çerçeve ve kazuistik olarak ayrılır.1921 Anayasası dışındakiler sert ve ayrıntılıdır.
  • Cumhurbaşkanı onaylar ve resmi gazetede yayımlanır.
  • Yargısal denetimini Anayasa mahkemesi yapar. Anayasa Mahkemesi anayasayı sadece şekil açısından denetler.
  • Cumhurbaşkanı onaylar ve resmi gazetede yayımlanır.
  • Denetim davasını cumhurbaşkanı ve TBMM üye tamsayısının 1/5’i açar.

Yasa(Kanun)

  • TBMM tarafından yapılır.
  • Yasa Teklifini verenler Milletvekilleri, Yasa Tasarısını hazırlayanlar Bakanlar Kuruludur.
  • TBMM tarafından kabul edilmeyen yasa teklif veya tasarılarına Kadük
  • Yargısal denetimini Anayasa mahkemesi yapar. Hem şekil hem esas açısından denetlenir. Şekil açısından denetlenebilmesi için cumhurbaşkanı ve TBMM üye tamsayısının 1/5’i dava açabilir. Esas açısından denetlenebilmesi için Cumhurbaşkanı, iktidar partisi grubu, ana muhalefet partisi grubu ve TBMM üye tamsayısının 1/5’i dava açar.
  • Her konuda yasa yapılabilir.(Anayasaya aykırı olmamak kaydıyla)
  • Yasa yapmak için özel bir çoğunluk aranmaz.(139 milletvekili yeterlidir)
  • Cumhurbaşkanı onaylar ve resmi gazetede yayımlanır.
  • Cumhurbaşkanının Bütçe Kanununu veto yetkisi yoktur.

Kanun Hükmünde Kararname(KHK)

  • Bakanlar kurulu tarafından çıkarılır. Kanuna eşdeğerdir.
  • Olağan ve olağanüstü olarak ikiye ayrılır.
  • Olağan KHK için TBMM tarafından yetki kanunu verilir. TBMM Yetki kanununda KHK’nin amacını, kapsamını, ilkelerini ve süresini belirler.
  • Cumhurbaşkanı onaylar ve resmi gazetede yayımlanır. Yayımlandığı gün TBMM’nin onayına sunulur.
  • Olağan KHK da her konuda düzenleme yapılamaz. Olağanüstü KHK da çekirdek haklar hariç her konuda düzenleme yapılabilir.
  • Yargısal denetimini esas ve şekil açısından Anayasa Mahkemesi yapar.
  • Olağanüstü KHK’ ya karşı yargı yolu kapalıdır.
  • Örnek: Sakarya ilinde Büyükşehir kurulmasına dair KHK çıkarılmıştır.

Tüzükler(Nizamnameler)

  • Bakanlar kurulu tarafından çıkarılır.
  • Kanunların uygulanmasını gösterir.
  • Kanunlara aykırı olamaz.
  • Danıştay’ın incelemesinden geçmek zorundadır.
  • Cumhurbaşkanı imzalar ve resmi gazetede yayımlanır.
  • Yargısal denetimini Danıştay yapar.
  • Örnek: Medeni Kanunun velayet, vesayet ve miras hükümlerinin uygulanmasına ilişkin tüzük çıkarılmıştır.

Yönetmelikler(Talimatnameler)

  • Kanun ve tüzüklerin uygulanmasını gösterir.
  • Yönetmelik Çıkarmaya Yetkili Organlar
  • Başbakanlık,
  • Bakanlıklar,
  • Kamu tüzel kişileri ve
  • Bakanlar Kurulu tarafından çıkarılır.
  • Hangi yönetmeliğin resmi gazetede yayımlanacağı kanunla düzenlenir.
  • Tüzük olmasa da yönetmelik çıkarılabilir.
  • Kanun niteliğinde değildir.
  • Yönetmelikle suç ve ceza konamaz.
  • Normlar hiyerarşisinde tüzüğün altında genelgenin üstündedir.
  • Örn: Devlet memurları sicil yönetmeliği(657 devlet memurları kanuna göre),kılık kıyafet yönetmeliği.

 Genelgeler

  • İdarenin üst kademelerinin kendilerine bağlı teşkilata ve bütün memurlara verilen yazılı talimatlardır.

Adsız idari işlemler: Genelge, tamim, sirküler, yönerge, talimat, emir tebliğdir.

YAZISIZ KAYNAKLAR

Örf ve Adetler

  • Toplumda genel inanç, kamu gücü tarafından desteklenme, eskilik ve süreklilik gibi özelliklere sahiptir.
  • Tali(ikincil)kaynaktır.
  • Örf- adet hukukuna göre suç konup ceza verilemez. Ceza hukukuna kaynak olamaz.
  • Medeni kanunda yararlanılır. Uyuşmazlıkların çözümünde kullanılır.
  • Yaptırımı maddidir.
  • Sözleşmelerin yorumlanmasında kullanılır.
  • Miras hukukunda adet üzerine verilen hediyelerin tenkise(azaltma, eksiltme) tabi olmadığı gibi.
  • Örnek: Ortakçılık(Hayvanların bakımı),Yarıcılık(Tarla bakımı),Paftos(Başkasının arazisinde bağ yetiştirme).Örfi Belde(Başkasının arsasına bina yaptırma)Miras paylarının oluşturulması, bir eşyanın başka bir eşyanın tamamlayıcısı olması.

YARDIMCI KAYNAKLAR

Bilimsel Görüşler(İlmi içtihatlar-Doktrin-Öğreti)

 Bilim adamlarının hukuki görüş ve yorumlarıdır. Bağlayıcı değildir.

YARGISAL İÇTİHATLAR

  • Mahkemelerin hukuki sorunları çözmek için vermiş olduğu kararların tamamıdır.
  • Yargıtay tarafından Resmi gazetede ‘içtihatları birleştirme kararı’ olarak yayımlanır.
  • Bağlayıcıdır.

Hukukun Yaptırımları(Müeyyideler)

Ceza

  • Hukuka aykırı suç teşkil eden fiillere karşı uygulanan yaptırımdır.
  • Hapis(süreli hapis, müebbet hapis, ağırlaştırılmış müebbet gibi) cezası
  • Adli ve idari para cezası
  • Disiplin Cezası (Uyarma, Kınama, Kusur Bildirme, Aylıktan Kesme, Bütün ve Geçici Çıkarma)

Cebri İcra

  • Yükümlüğünü yerine getirmeyenlere yükümlülüğünü yerine getirmeye zorlanmasıdır.
  • Askere alma, vergi ödeme, haciz ve nafaka gibi durumlarda uygulanır.
  • Borçlar hukukunda uygulanır.

Tazminat

Başkasına verilen zararın devlet gücüyle alınmasıdır.

Maddi Tazminat : Kırılan cam parasını ödeme.

Manevi Tazminat : Hakaret etme sonucu bedelini özür dileme veya parayla ödeme. Sadakatsizlik, itibarın sarsılması onur ve şerefin zedelenmesi vb.

Hükümsüzlük

Hukuki işlemlerin hukuka aykırı yapılması sonucu hukuki durum yaratmamasıdır.

Yokluk: Kurucu(şekli) unsurun olmamasıdır. Hukuki işlem geçersizdir, yoktur. Örnekler; İmzasız senet, imam nikâhı hukuken yoktur. Tapu işlemlerinin tapu dairesi yerine noterde yapılması. Danıştay’ın incelemesinden geçmeden çıkan tüzük yok hükmündedir. Resmi Gazetede yayımlanması gereken işlemlerin yayımlanmaması YOK hükmündedir.

Butlan: Yapılan işlemin hukuka aykırı yapılmasıyla işlemin geçersiz sayılmasıdır. Mutlak ve Nispi Butlan olarak ikiye ayrılır.

Mutlak Butlan: Hukukun kurucu (şekli) unsuru var ancak hukukun emrine uyulmaması halinde yapılan işlem mahkeme kararı ile iptal edilir. Kamu düzeni, zayıflar ve genel ahlakı korumak için uygulanır. İptali için herkes ileri sürebilir. Zamanaşımına uğramaz.

Örn: iki resmi evlilik, birinci dereceden hısımla evlenme, evlilik sırasında çiftlerden birinin sürekli ayırt etme gücünden yoksun olma.

Nispi Butlan: Hukukun emrine uygun ancak işlemi yapan irade sakattır. Örn: Sarhoş edilerek evlilik sözleşmesi yaptırılması, aldatma(Bulaşıcı hastalık),Yanılarak evlenme ve tehdit ile evlenme.

Tek taraflı bağlamazlık: Reşit olmayanlar ve kısıtlılar için geçerlidir. Bunların yaptığı işlemler kendilerini bağlamaz ancak karşı tarafı bağlar. Yasal temsilcilerinin izni ile işlem geçerli olur.

İptal

  • Hukuka aykırı yapılan idari işlemlerin mahkeme kararıyla iptal edilmesidir.
  • Örn: Hukuka aykırı belediyenin yapmış olduğu kamulaştırma.

Hukuk Kurallarının Çeşitleri

Emredici Hukuk Kuralları

  • Kesin uyulması gereken kurallardır. Aksi sözleşme ve davranışta bulunulamaz.
  • Kamu düzeni, genel ahlak ve zayıfları korumak için vardır.
  • Örnek: Ayır etme gücüne sahip olmayanlar evlenemezler, Erkek ve kadın 17 yaşında evlenemezler. Kimse hak ve fiil ehliyetinden kısmen de olsa vazgeçemez. Birden çok kişiyle evlenmek yasaktır.

Yorumlayıcı Hukuk Kuralları

  • Uyuşmazlıkları gidermek için koyulan kurallardır.
  • Kişilerin farklı anlama gelen beyan ve davranışlarını yorumlar.
  • Örnek: Tarafların sözleşmede kullandıkları ayın başı tabiri ile neyi kastettikleri belli değildir, kanun bu ifadeyi ayın 1.günü olarak yorumlar. Senedin borçluya verilmesi borcun sona erdiği anlamını taşır.

Tamamlayıcı Hukuk Kuralları

  • Kişilerin aksini belirttiği durumlardır.
  • Tarafların sözleşmede öngöremedikleri konulardaki uyuşmazlıkları çözer.
  • Tarafların sözleşmede göremedikleri ayrıntıları tamamlar.
  • Örnekler: Sözleşmede faiz alınacağı belirtilmiş ancak ne kadar olacağı belirtilmemiş ise yasal faiz oranı uygulanır.
  • Aksine bir adet mevcut değilse satıcı ile alıcı borçlarını aynı zamanda ifa etmekle yükümlüdür.(sözleşmede kimin önce borcunu ödeyeceği yazılı değilse bu hüküm uygulanır)
  • Evlilikte mal rejimi, para borçlarının ödenmesi, paylı mülkiyet, TBMM yayınlarının Meclis kararına bağlı olması vb.

Tanımlayıcı Hukuk Kuralları

  • Hukuk kavramlarını, kurallarını tanımlanmasıdır.
  • Örnek: Nişanlanma evlenme vadiyle olur. Bir ticari işletmeyi kendi adına işleten kişiye tacir denir. Yerleşim yeri bir kişinin sürekli kalma niyetiyle oturduğu yerdir.

Yetki Verici Hukuk Kuralları

  • Taraflara irade serbestliği tanır.
  • Örnek: Mirasın reddedilmesi, TBMM’nin kanun yapması, Danıştay’ın Tüzük metnini uygun bulması.

Hukukun zaman bakımından uygulanması

  • Kanunların ne zaman yürürlüğe gireceği kanunda belirtilir yoksa en 45 gün sonra yürürlüğe gire.
  • Önceki ve sonraki yasaların her ikisi de genel nitelikte ise sonraki yasa kendi alanına giren konularda önceki yasayı yürürlükten kaldırır.
  • Önceki yasa genel sonraki yasa özel nitelikte ise sonraki yasa kendi alanına giren konularda genel yasayı yürürlükten kaldırır.
  • Önceki yasa özel, sonraki yasa genel ise genel yasanın özel yasayı yürürlükten kaldırmak isteyip istemediğine bakmak lazım.
  • Kanunları geçmişe yürümezliği ilkesi vardır. Kazanılmış haklara yeni kanun uygulanamaz.

Hukukun anlam bakımında uygulanması

  • Kanun özüyle ve sözüyle değindiği bütün konularda uygulanır.
  • Kanunun içermiş olduğu hükümlerin gerçek anlamlarını ortaya koymak için o hükmün yorumlanması gerekir.
  • Yorumun dayanakları: kanun metni, kanunun sistematiği, kanunun doğuşu, kanunun konuluş nedeni ve ihtiyaçlara cevap verme.

Yorum türleri

  • Yasama yorumu: Yasama yorumu bağlayıcıdır. Yasam organı kendi iradesi ile konan hukuk kuralını açıklığa kavuşturur.1924 Anayasasında uygulanmıştır.
  • Yargı yorumu: Kanunu uygularken hâkimin yaptığı yorumdur.
  • Bilimsel yorum: Hukuk bilimiyle uğraşanları yaptığı yorumdur. Bağlayıcı değildir.

Yorum Metotları

Yorumlama yapılırken kullanılan metotlardır.

Lâfzî (Gramatikal )Yorum

  • Kanunun kullandığı kelime ve deyimlerden yararlanılarak yapılan yorumdur.

Tarihsel Yorum

  • Kanunun yapıldığı andaki kanun koyucunun iradesinin araştırılmasına ilişkin yöntemdir. Sübjektif yorum yöntemidir.

Amaçsal(Gai)Yorum

Doktrinde ve uygulama da kabul edilen bu yorum yöntemi, hükmün amacına ve korunması gereken menfaate göre yorum yapılmasıdır.